حکیم سعدالدین نزاری قهستانی:
سعدالدین بن شمس الدین بن محمد نزاری (تولد در حدود ۶۵۰ هـ .ق) از شاعران غزل سرای اواخر سده هفتم و اوایل سده هشتم هجری است. نزاری از دوران جوانی در خدمت امرای دودمان کرت (۷۸۷-۶۴۳ هـ .ق) در هرات بود. او گرایش زیادی به آشنایی با مردمان دیگر سرزمین ها داشت و به همراهی تاج الدین عمید، برای بررسی دخل و خرج آذرآبادگان و اران به آن نواحی رفت. در همین سفر و در تبریز، به جرگه یاران و نزدیکان خواجه شمس الدین محمد جوینی صاحب دیوان پیوست. ثمره سفر دو ساله او به شمال ایران و قفقاز (۷۹-۶۷۸ هـ .ق/ ۸۱-۱۲۸۰ میلادی) منظومه سفرنامه بود که در آن به توصیف زندگی و مردمان در دیگر شهرها و مناطق ایران و نواحی مجاور پرداخت. سرانجام نزاری در قبرستان شرقی بیرجند به خاک سپرده شد.
برخی آثار نزاری عبارتند از:
کتاب فرهنگ سخنوران، فهرست کاملی از منابعی که به ذکر نام و ترجمه احوال نزاری پرداخته اند، ارایه داده است. دیوان نزاری از پنج بخش تشکیل شده است:
– مثنوی ازهر و مزهر (۱۰ هزار بیت)، -مثنوی دستورنامه ـ بسیاری از مضامین این کتاب، در آداب معاشرت می باشد، -ادب نامه ـ در سال ۶۹۵ هـ .ق و در ۵۰ سالگی شاعر سروده شده است.، – مناظره شب و روز: شامل۵۵۰ بیت است که در سال ۶۹۹ هـ.ق در ۵۴ سالگی نزاری سروده شده است. طرح این مثنوی از اندیشههای دینی نزاری نشأت گرفته، -سفرنامه: این اثر دربارهی سفر دوسالهی حکیم، در ۱۲۰۰ بیت سروده شده است.
